Emrah Serbes İlk Romanı İle Karşımızda

HER TEMAS İZ BIRAKIR: BİR ANKARA POLİSİYESİ

1 Ocak günü, Ankara’nın soğuğunda Kızılay’dayız. Doğum gününü kutladığı barın terasından atlayarak intihar ettiği sanılan bir genç kızın ölümünü araştıran Ankara Cinayet Bürosu Şefi Behzat Ç.

ile tanışıyoruz. Behzat Ç.’yi soluk soluğa izlediğimiz bu Ankara kışında karşımıza polis ekipleri, örgütler, üniversite koridorları, törelerimiz, babalar ve kızları çıkıyor. Sağlam bir kurgu, hızlı bir tempo ve akıcı bir dille bizi “Bir Ankara Polisiyesi”nde Behzat Ç. ile tanışmaya davet eden Emrah Serbes bizlerle…

1. Genç bir yazar, ilk kitap. Biraz kendinden bahseder misin?

Yalova’da doğdum büyüdüm. Üniversite çağına gelince, artık nasıl bir can sıkıntısıyla tercih yaptıysam, Antalya’da turizm işletmeciliği okurken buldum kendimi. Okula fazla uğramadım, otellerde çalıştım. Sonra İstanbul’a geldim, dikiş tutturamayınca Ankara’ya yerleştim. Kapandığı güne kadar hayvan dergisi Ankara temsilciliğini yaptım. Halen kâğıt üzerinde öğrenci olarak gözükmekteyim. Akşam haber bültenlerini seyrederken evleri yıkan kepçe operatörlerini değil, gecekondunun damından kiremit atanları tutarım. Züppelikten hoşlanmam. Geceleri uyumam. Şu berbat dünyadaki tek eğlencem, hafta sonu Gençlerbirliği maçlarına gitmektir. Abartmayı severim, dolayısıyla bana en sık sorulan soru: “Ciddi misin?”dir. Bilmiyorum.

2. Edebiyatla ilişkin ne zaman ve nasıl başladı?

On üç yaşındayken babam önüme birkaç kitap koydu. Nur içinde yatsın, aydın bir insandı, geniş bir kütüphanesi vardı. Bende “okuryazarlık” aynı gün başladı diyebilirim. Okuduklarıma benzer şeyler karalamaya çalıştım. Sonraları iş ciddiye bindi, bilinen öykü, “bu çocuk yazar olacak” falan diye görüş bildirenler oldu. Ben de çeşitli türleri deneyip, pek çok metni yarım bıraktıktan sonra hasbelkader bir polisiye romanı bitirmiş bulundum. Dolayısıyla edebiyatla ilişkim yeni başladı diyebilirim.

3. Genç bir yazarsın. Üstelik de polisiye türünde yazıyorsun. Yayınevine/yayınevlerine romanını ilk gönderdiğinde nasıl tepkiler aldın? Romanını yayımlatma kararını nasıl aldın? Genç bir yazar olarak yayın dünyasına girmen nasıl oldu, romanını yayımlatma aşamasında neler yaşadın?

Bu açıdan şanslıyım, çile çekmedim. Metni İletişim’in Ankara bürosuna bıraktım, bir hafta sonra Tanıl Bora’dan mail geldi. Şöyle bir göz atmak için bakmış, sonuna kadar okumuş. Benden edebiyat editörlerine danışmak için süre istedi, birkaç değişiklik önerisinde bulundu, ki bunlar çok yerinde önerilerdi. En sonunda da işte, ” ‘tabi’leri çift i ile yaz biz bunu basalım” dediler. Ben de dedim ki, “gerekirse ‘tabi’leri dört i ile yazarız.” Bütün bunlar bir buçuk iki ay içinde oldu. Şimdi düşünüyorum da, gerçekten şanslı hissediyorum kendimi. Çünkü bu ülkede Orhan Pamuk’un ilk romanını, ödül almış olmasına rağmen, dört yıl boyunca rafta beklettiler. Aynı şekilde Oğuz Atay’ı beklettiler. Sevim Burak’ı yok saydılar. Hasan Ali Toptaş’a yıllarca burun kıvırdılar. Dolayısıyla en iyi yazarlarını süründürmüş bir ülkede, ilk romanı yayımlanmış biri olarak duyduğum sevinç biraz buruk, sanki bir kusur işlemişim gibi.

4. Polisiye roman türü ile tanışman nasıl oldu? Neden ilk romanını polisiye türünde yazmaya karar verdin?

Günlük yaşamda “Tadını aldın mı duraman,” diye müstehcen bir deyimimiz var, polisiye de böyledir. Okuduğum kitapların arasına düzenli olarak polisiyeler serpiştirirken tanıştık. Polisiye ilk etapta biraz ürkütücü bir tür; bir nevi sınav gibi anlaşılıyor, sanki kitabı okuyacaksınız ve katili bulamazsanız salak olduğunuz meydana çıkacak. Gerçek polisiyenin bu olmadığını düşünüyorum. Yani sadece muamma çözmeyi görev bilen zekâlar için yazılmaz polisiye. Bir takım “karizmatik” dedektifler “kötü” adamları yakaladığı zaman tatmin oluyorsanız, bu düzenin böyle sürmesinden memnunsunuz demektir. Neden polisiyeyi seçtiğime gelince, türe olan sempatim bir yana, bu büyük ölçüde birikimlerimle alakalı. Ben oyun yazarlığı eğitimi aldım. Oyun yazarlığı ile polisiyenin arasında ciddi bir bağ olduğunu düşünüyorum. İkisinde de sıkıştırılmış bir alanda hareket ediyorsunuz, kaleminizden çıkan her cümlenin kurguya hizmet etmesi gerekiyor. Bunu da mekanik olmadan, can sıkmadan, iskeleti ortaya sermeden yapmanız gerekiyor. Polisiye ilk başta bir kurgu temriniydi benim için, sonra temrin olmaktan çıktı. Sanırım abartmayı sevdiğimi söylemiştim.

5. Polisiye romanlardan (Türkiye’den veya Dünya’dan) takip ettiklerin hangileridir?

Memlekette Ahmet Mithat Efendi’den günümüze kadar polisiye adına kim ne üretmişse ayrım yapmadan okumaya çalışıyorum. Dünya edebiyatına gelince, biraz seçici olmak gerekiyor, aksi halde okumaya ömür yetmez. Suçun toplumsal boyutlarını da gören yazarlara öncelik tanıyorum. İlk aklıma gelen on isim; Simenon / Maj Sjöwall_Per Wahlöö / Jean Patrick Manchette / Taibo II / Leo Malét / Dashiell Hammett / Raymond Chandler / Friedrich Dürrenmatt / Patricia Highsmith / Ruth Rendell.

6. En sevdiğin polisiye roman kahramanı kimdir, neden?

Zor bir soru. Philip Marlowe’dan ve Maigret’den özür dileyerek, en sevdiğim “kahraman” Martin Beck’tir diyebilirim. Yalın çizilmiş bir kişidir ama aynı oranda incelikli ve derindir. Esasında, iş polisiye olunca ben “sert çocukları” severim. Yani olay yerinde bulduğu kıldan tüyden entelektüel çıkarsamalar yapan dedektiflere biraz mesafeli yaklaşırım. Dedektif dediğin işin içinde koşturmalı, odun kafalı olmalı manasında söylemiyorum bunu, aklını da kullanmalı elbet ama bu akıl yürütme burjuvanın her şeyi bilirliğini yüceltmemeli. Konu “en sevdiklerimizden” açılmışken, bugüne kadar okuduğum en iyi polisiyenin Manchette’in Keskin Nişancı’sı olduğunu da ekleyeyim.

7. Polisiye roman, dünyada edebi değer ve saygınlık açısından en çok tartışılan roman türlerinden biri olagelmiştir. Bu konuda ne düşünüyorsun?

İyi polisiyenin iyi edebiyat olduğuna inanıyorsak, kötü edebiyatın da kötü polisiye olduğunu kabul etmeliyiz. Yani bu kitabın kurgusu iyi, ama dili biraz kötü diyemeyiz. Karakterleri çok çekici ama düşünsel yönelimin de bir zaaf var diyemeyiz. Bunlar bir bütündür, yani çift taraflı gerektirmelerdir, biraz öyle biraz böyle olmaz. Akla mantığa savaş açmış bir öyküyle, kurguyu Allah’a emanet ederek iyi polisiye yazılmaz. Ben denedim, yarım kaldı. Yazılırsa da işte, edebi değeri tartışılır o zaman. Bunun yanında polisiye yazanların sürekli bir savunma psikolojisiyle, bizim de edebi değerimiz var demesine gerek yok bence. “Edebi değer”le ya da “saygınlıkla” kastedilen şeyin, türle alakalı olmadığını düşünüyorum. Simenon’u okumak için polisiyeyle ilgilenmeniz gerekmiyor. Örneğin ben, Simenon okumayan birinin kayda değer herhangi bir şey yazabileceğine ihtimal vermiyorum.

8. “Her Temas İz Bırakır” yayımlandığından beri kitabınla ilgili nasıl tepkiler aldın?

Olumlu tepkiler aldım. Tabii birinci dereceden yakınlarımın düşüncelerini, arada duygusal saikler bulunabileceği için çok dikkate almıyorum. Tanımadığım ve edebi birikimine güvendiğim kişilerin söyledikleri ise, başım gözüm üstüne.

9. Kitabınla ilgili benim en çok beğendiğim ayrıntılardan biri de cinayet masası ekibinin çok canlı olarak tasvir edilmesi oldu. Kitabınla ilgili, polislerden herhangi bir tepki aldın mı?

Almadım. Polisler bu kitap hakkında ne düşünür acaba diye de çok merak etmiyorum açıkçası. Ama şunu biliyorum, bir mesleği hakkıyla anlatırsanız, o meslek erbapları size düşman olur. Polis, kasap ya da öğretmen fark etmez.

10. Yayımlandıktan sonra kitabınla ilgili çıkan yazılarda da cinayet masası ekibinin canlı ve bizden tasvirlerine değinildi. Kitabi yazmadan önce bu konuyla ilgili özel bir çalışman oldu mu?

Bir sefer cinayet masasına gittim, söyleşi yaptığım bir derginin adını verdim: “Nasıl çalışıyorsunuz, merak ediyoruz?” dedim. Sağ olsunlar çay söylediler, bir saat sohbet ettik. Cinayet masası biraz daha rahat bir yer, polisiyle, çalışma tarzıyla. Bunun dışında daha önceden karakola düştüğüm olmuştu. Polis kafamızda cop kırdı, ardından bize dava açtılar polise mukavemet ettiğimiz için. Polis öğrenciye saldırırken, “Allahsızlar, İsrail Uşakları!” diye bağırıyor, bilmiyor ki salladığı cop, sıktığı gaz İsrail’den ithal edilmiş.

11. Kitabi okurken Behzat Ç.’yi ister istemez Petro Markaris’in Haritos’u ve Donna Leon’un Brunetti’si ile karşılaştırdım. Dünyaya olan inancını ve umudunu yitirmekte olan, yorgun, yıpranmış bir anti-kahraman Behzat Ç. Üstelik Brunetti ve Haritos’tan farklı olarak ailesi ile ilişkileri de pek iyi değil Behzat Ç.’nin. Onun yaşamla en güçlü bağı cinayet masası gibi görünüyor. Behzat Ç sence nasıl bir roman kahramanı ve neyi temsil ediyor?

Tam olarak şunu ya da bunu temsil ediyor diyemem. Bir roman kişisinin öncelikli görevi, kendini temsil etmektir herhalde. Tek yönlü değil, çok yönlü olmaktır. Yani toplumsal bir tip değil, karakter olmaktır. Ancak karakter olduğu vakit, içinden geldiği toplumsal yapıda bir şeylere tekabül edebilir. Bunlar aslında biraz karışık konular, şu şudur bu budur deyip, bu kadar kesin konuşmak da doğru değil. Behzat Ç., Brunetti ve Haritos gibi inancını yitirmekte mi? Senin de belirttiğin gibi, evet. Yorgun mu, yıpranmış mı? Evet. Herhangi bir siyasi görüşü yok ama tekmelediği, tokatladığı, yumrukladığı adamlar var. Kendine göre bir adalet anlayışı var. Son kertede bu “kendine göre” adalet anlayışının da sorunlu olduğunu, uyguladığı şiddetin sadece gücünün yettiği adamlara olduğunu anlıyor. Hem de ağır bir bedel ödeyerek, sonunda o da bu çarkın içinde masum bir dişli olamayacağını kavrıyor. Katil evin içinde otururken, hep evin uşağını dövdüğü için kendinden nefret ediyor. Bu memlekette katili bulmak hiçbir zaman zor olmadı. 1 Mayıs 77′de Intercontinental Oteli’nin çatısından ateş edenler kimse, Bahçelievler’de 7 TİP’li gencin boğazına yapışanlar kimse, katil odur. Katil evin uşağı değil, bu düzenin uşağıdır. Behzat Ç. iş işten geçtikten sonra, işte bunu anlıyor.

12. Ç. soyadı bana roman boyunca işi kurbanların katillerini bulmak ve yakalamak olan bu yorgun komiserin de aslında hayatın içinde boğulan bir kurban olduğunu düşündürdü bana. Behzat Ç.’nin soyadının bir harften oluşması neyi simgeliyor?

Az önce söylediğim bunun için de geçerli. Tam olarak şunu ya da bunu temsil ediyor diyemem. Ama doğru sezmişsin, çıkış esprisi buydu biraz, gazetenin üçüncü sayfaları bu tip soyadlarıyla doludur; Sabri Ç., Kadriye Ç.’yi on altı yerinden bıçaklamıştır örneğin. O Ç. pek çok şeyi temsil eder, bazen iki satırlık haber bütün yakın tarihimizi özetler. Bir de Ç. en çok hakkı yenen harftir Türkçe’de. Şıkları sayarken bile; A, B, C, D, diye gideriz. Kimse de “Hayır kardeşim, o arada bir de Ç. harfi var,” demez. Behzat Ç. biraz da o hakkı yenen Ç.’ye benziyor. Bunun dışında birbirini zenginleştiren anlamlara tekabül ediyorsa ne mutlu.

13. Romanında Behzat Ç. ve ekibi ile birlikte çözmeye çalıştıkları olayın izlerini takip ederken çok önemli toplumsal sorunlarla da yüz yüze geliyoruz. Türk aile yapısı, üniversitelerdeki olaylar, öğrencilerini taciz eden üniversite hocaları, küçük kızlara tecavüz eden babalar bunlardan bazıları. Sence toplumsal polisiyenin Türk romancılığında nasıl bir yeri var?

İstersen toplumsal değil de siyasi polisiye diyelim. Konunun uzmanı değilim ama pek fazla yazılmadığını biliyorum. Son dönemden aklıma gelen örnek, Ahmet Tulgar’ın Volkan’ın Romanı. Bunun dışında bizdeki siyasi polisiye kültürü, bir takım televizyon dizilerinden ötürü, sağ cenahın elinde. Sosyalistlerin yazması gereken konuları; çeteleşmeyi, yer altı dünyasını, faili meçhulleri falan sağcı adamlar, harıl harıl dizileştiriyor, filmini çekiyor. Bunun sonucunda, hiçbir eleştiri süzgecinden geçmemiş adamlar, medyanın uydurduğu bir deyimle söylersek, “kötü örnek” oluyor. Bizde kurmaca, hayata işte böyle müdahale ediyor. Çevremiz bir takım korsan Polat Alemdar’larla dolu. Polat’ın elinde silah var, bunlarda satır. Polat çoğu zaman tek başına dövüşüyor, bunlarda o kadar da şeref yok, otuz kişilik linç ekipleri halinde dolaşıyorlar.

14. Romanının değindiği toplumsal sorunlardan bahsetmişken Behzat Ç. ile yürürken karşımıza pek çok yerde “babalar” çıkıyor. Gerek romanının çarpıcı finalinde gerekse Behzat Ç.’nin babası tarafından açılmış ve ilerleyen yaşına rağmen izlerinden hala kurtulamadığı yaraları ile karşılaştığımızda babalarımızın hayatımızda bıraktığı izleri düşünmeden edemiyoruz. Bizim aile yapımızda baba figürü neleri temsil ediyor?

Jale Parla’nın Tanzimat romanını incelediği çok önemli bir kitabı var, Babalar ve Oğullar. Orada Osmanlı’dan beri devlet felsefemizdeki yöneticiyle, ailedeki baba fikrinin örtüştüğünü söyler. Tek tük örnekler hariç, bu metaforu benimseyen Tanzimat romanı, babasız kalan çocuğun yoldan çıkma öyküsü olarak da okunabilir. Behzat Ç.’nin sorunu babasız kalmak değil, baba figürünün bu derece baskın olması. Bizim sorunumuzun da bu olduğunu düşünüyorum. Ailede, günlük yaşamda ve devlette bu baba figürüyle hesaplaşmamız gerekiyor.

15. Romanınızda babalarının hataları yüzünden veya doğrudan babaları tarafından kurban edilen kız çocukları ile karşılaşıyoruz. Ayrıca babaların sahip oldukları otoriteye ve güce rağmen ne kadar çaresiz ve aciz kalabildiklerini de hissettiriyor “Her Temas İz Bırakır”. Kendi çocuğuna yabancı, onunla bir türlü iletişim kuramayan bir babanın trajedisine de tanıklık ediyoruz romanın finalinde. Sence Türk babalarının en büyük trajedisi iletişimsizlik ve en çok sevdiklerine ulaşamamak mıdır?

İletişimsizlik babalığın doğasında var zaten. En babacan babalarda bile, faşizan bir şeyler bulunur. Herkes son kertede annesini anlayabilir. Anne, “şöyle yapma” der, “başına kötü bir şey gelmesini istemiyorum.” “Neden” dersin, “çünkü seni dokuz ay karnımda taşıdım,” der. Babaya “Neden” dersin ve bunun cevabını tam olarak alamazsın. Ama bu çıkışsız bir şey de değil, bunun bilincinde olunduğu zaman mesafeyi kapatmak mümkün. Böyle konuşuyorum ama “babalık” uzmanı da değilim. Yani bir babam vardı ve öldüğü güne kadar çok iyi geçindik. Babamla girmem gereken çatışmayı, başka kişilere, başka alanlara aktardım.

16. İletişimsizlikten bahsetmişken Behzat Ç.’nin roman boyu sevdiği hiçbir kadınla istediği gibi iletişim kuramadığını gözlemliyoruz. Eski eşi, kızı ve hoşlandığı kadın da bunların içinde. Bizim ülkemizde sıkça yaşanan bir sorun bu. Sence Türkiye’de kadın ve erkeğin arasındaki bu iletişimsizliğin kaynağı nedir?

Türkiye’de kayıtlı mülklerin yüzde 93′ü erkeklerin üstüne. Meclisin yüzde 96’sı erkeklerden oluşuyor. Tecavüz ettiğin kadınla evlenmek istediğini belirtirsen ceza indirimi yapılıyor. Türkiye erkeklerin tek kale maç yaptığı bir ülke, kadınları da bu oyuna almaya pek niyetleri yok. İletişimsizliğin temel kaynağı bu bence ve bunlar ertelenecek, devrimden sonraya bırakılacak sorunlar değil. Roller baştan dağıtılmış, erkek savaşacak, kadın ona cephane taşıyacak. Ulus’taki Zafer Abidesi’ne bakın, önde süvariler vardır, arkada obüs taşıyan kadın. Kadın ve erkek arasındaki hiçbir mesele, aşk da dâhil, bu sosyal saiklerden ayrı olarak düşünülemez. Bir de tali bir mesele var; her şeyi fazla ciddiye alıyoruz. İletişim kurmak için biraz rahat olmak lazım. Ama diplomatik ilişkiler revaçta, her şey karşılıklılık ilkesine göre. “Ben aradım, sen neden aramadın.” Birbirimize konsolos gibi davranmamıza gerek yok.

17. “Her Temas İz Bırakır”, ‘Bir Ankara Polisiyesi’ alt başlığını taşıyordu. Önemli polisiye roman dizilerinde kentlerin de çok önemli bir rol oynadığını, adeta yasayan birer roman kahramanına dönüştüklerini düşünüyorum. Sizce polisiye roman ve kent arasında nasıl bir ilişki vardır?

E. Allan Poe öykülerini milat alırsak, polisiye ile kent arasındaki tarihsel bağı da görürüz. Felsefi temelleri bir yana polisiye, işçi sınıfı kentlere akın edip de yoksulluk diz boyu olduğunda ortaya çıkmış bir türdür. Artan suç oranıyla, gazetelerin cinayet haberleri yazmaya başlamasıyla doğru orantılı gelişmiştir. Romanla burjuvazi, burjuvaziyle birey olma arasındaki bağlar hakkında çok şey söylendi. Burjuva esasen kentlidir ve burjuva toplumu Mandel’den ödünç alarak söylersek, bir suç toplumudur. Bir kenti anlatmaya çalışmakla suçu anlatmaya çalışmak aynı şeymiş gibi geliyor bana.

18. Ankara sizin romanınızda nasıl bir rol oynuyor? Eğer Ankara değil de başka bir kent olsaydı romanınızdan neler eksilirdi?

Herhalde o zaman başka bir roman olurdu yazdığım. Ben mekânı bir dekoratif bir öğe olarak görmüyorum, yani anlattıklarımın arka fonu değil. Zamanla mekân arasındaki ilişki ne ise, mekânla karakter, mekânla kurgu, mekânla tematik yönelim arasındaki ilişki de odur. Biraz malumatfuruşluk yaptım galiba, kusura bakma. Alain Robbe-Grillet kırk yıl önce buna itiraz etmişti. Yani şehri “kişileştirmeye”, her tasviri kurgunun bir parçası kılmaya. Tartışılması gereken bir sorun bu, üstüne düşünüyorum, kesin cevaplarım da yok aslında.

19. Bu aralar neler okuyorsun?

En son Murat Menteş’in Dublörün Dilemması’nı okudum, çok hoş bir roman. Ondan önce Barış Bıçakçı, Sevgi Soysal ve Graham Greene okudum. Dönüp dönüp Kundera’ya bakıyorum. Birkaç ay önce Murat Uyurkulak’ın Tol ve Har’ını okudum. Son yıllarda okuduğum en iyi iki romandı diyebilirim. Nurdan Gürbilek okuyup bol bol not tutuyorum. Aslında okunacak o kadar çok şey var ki, gözüm korkuyor. İnsan bir dönem sadece okumalı, bir dönem sadece yazmalı. Bu dönemlerin uzunluğu ne kadar olur bilmiyorum ama iyi bir taktik gibi geliyor.

20. Behzat Ç. bundan sonra başka Ankara Polisiyelerinde de karşımıza çıkacak mı?

Behzat Ç.’nin biraz dinlenmesi gerek, benim de bu arada başka kişileri yazmayı öğrenmem. Ondan sonra belki Behzat Ç. ile boğuşmaya devam edebilirim. Ama Ankara ve polisiye hala gündemimde, daha yeni başladık.

Söyleşi: Eylem Çamuroğlu